1. ZİHİNSEL ENGEL NEDİR?

     DSM-IV tanı kriterlerine göre zeka geriliği, zeka işlevlerinin belirgin bir biçimde ortalamanın altında olması, uyumsal davranışlarda bozulmalar ve bunların 18 yaştan önce ortaya çıkmasıyla tanımlanan bir bozukluktur. Zihinsel engelli bireylerde uyumsal beceriler ve bilişsel yeteneklerde bazı sınırlılıklar görülür. Bu sınırlılıklar;

• İletişim (konuşma, temel ihtiyaç ve duygularını etkili bir biçimde anlatabilme)
• sosyal beceriler (arkadaşlık kurma ve sürdürme, anlamlı ilişkiler kurma)
• işlevsel akademik beceriler(okuma-yazma ve matematik)
• özbakım becerileri (banyo yapma, yemek yeme, tuvalete gitme, giyinme gibi rutinler)
• uyarıcıya dikkat etme (uyaranın genellikle fiziksel özelliklerine dikkat edip esneklik gerektiren noktalarda sorunu çözmede olumsuzluk yaşamaları)
• bilgiyi işlemleme süreci ve işlemleme hızı (durumu planlama ve organize etme, algı ve karar verme sürecinin daha yavaş olması)
• kısa süreli bellek (hafif düzeyde zihinsel engelli bireylerin uzun süreli bellekleri normal bireylerle aynı şekilde işlerken kısa süreli bellekleri oldukça zayıf olabilmekte) alanlarını etkilemektedir.

2. ZİHİNSEL ENGELİN SINIFLANDIRILMASI

     Zihinsel engel 4 düzeyde sınıflandırılmaktadır. Her bir grup normal dağılım eğrisinde ortalamanın altında kalmaktadır.

IQ                                       PSİKOLOJİK TANI                                                  EĞİTSEL TANI

70-55                                            Hafif                                                                     Eğitilebilir

55-35                                            Orta                                                                      Öğretilebilir

35-25                                            Ağır                                                                       Bağımlı

25-Altı                                          Çok Ağır                                                              Tam Bağımlı

1-Hafif düzeyde zihinsel engel;

• Tanı alanların yaklaşık %85’i bu grupta yer almaktadır.
• Okula başlayana kadar genellikle akranlarıyla paralellik gösterirler.
• Yetişkinlikte kendi kendilerine bakabilmelerine karşın sosyal ve mali konularda yardıma ihtiyaç duyabilirler.

2-Orta düzeyde zihinsel engel;

• Tanı alanların yaklaşık %10’u bu grupta yer almaktadır.
• Sıklıkla beyin hasarı ve diğer patolojilere rastlanmaktadır.
• Yakalama ve belli bir alanı boyama gibi ince motor becerilerde ve koşma, tırmanma gibi kaba motor becerilerde yetersiz kalabilirler.
• Tanıdık bir çevrede tek başlarına yolculuk yapmayı öğrenebilirler. (markete veya komşuya gidip gelmek gibi)

3-Ağır düzeyde zihinsel engel;

• Tanı alanların yaklaşık %3-4’ü bu grupta yer almaktadır.
• Bu kişiler genellikle duyusal motor denetimde sınırlılık yaşarlar.
• Sürekli yardım ve denetime ihtiyaç duyarlar.
• Somut düzeyde kısa süreli iletişim kurarlar.
• Çok az bağımsız etkinlik yaparlar.

4-Çok ağır düzeyde zihinsel engel;

• Tanı alanların yaklaşık %1-2’si bu grupta yer alır.
• Tam bir denetime ihtiyaç duyarlar ve yaşamlarının tamamını bir bakıcı gözetiminde geçirirler.
• Çoğunun fiziksel engeli ve nörolojik rahatsızlıkları da bulunmaktadır.

3. ZİHİNSEL ENGELİN NEDENLERİ NELERDİR?

Çevresel faktörler;

      Ağır ve çok ağır zihinsel engel organik yetersizliklerden kaynaklanmakta ve her sosyoekonomik, sosyokültürel çevrede eşit bir dağılım göstermektedir. Bununla birlikte hafif ve orta düzeyde zihinsel engelin sosyoekonomik ve sosyokültürel anlamda düşük çevrelerde daha sık karşılaşıldığı görülmüştür. Bunun sebebinin eğitim, sağlık bakımı, beslenme, motivasyon gibi dış etmenlerden kaynaklandığı ileri sürülmektedir (Baumeister, Kupstas ve Klindworth 1992).

Kalıtsal ya da kromozomal anormallikler;

     Bunlar arasında en bilineni Down Sendromudur. Down Sendromu zihinsel engel içinde incelenmektedir. Bunun yanı sıra Frajil X Sendromu da zihinsel engele neden olan bir başka kromozomal bozukluktur.

Diğer etmenler;

     Bulaşıcı hastalıklar, kazalar ve çevresel tehlikeler (hava kirliliği, zararlı maddeler gibi) doğum öncesinde ve doğum sırasında anneden kaynaklı veya doğumdan sonraki süreçte doğrudan, zihinsel engele sebep olabilmektedir.

4. DOWN SENDROMU

     Sağlıklı bir insanda 46 kromozom bulunmaktadır. Bunların 23’ü anneden, 23’ü babadan gelmektedir. Ancak Down sendromlu bireylerde kromozom sayısı 47’dir. Bunun sebebi ise 21. kromozom çiftinde meydana gelen anormallik yüzünden bu çiftteki  kromozom sayısının 3 olmasıdır. Bu durum fiziksel ve zihinsel farklılıklarla kendini göstermektedir.

Fiziksel belirtilerden en bilinenleri;

• Kısa boy
• Çekik gözler
• Seyrek, ince, düz saçlar
• Küçük kulaklar
• Kalın kısa parmaklar, kısa ve geniş eller
• Geniş ve yassı bir burun
• Ağzın küçük ve damağın alçak olması nedeniyle dışarı çıkan büyük bir dil

     Down sendromu doğumların 800-1200’de birinde görülmektedir. Zihinsel engel grubunda yer alsa da bu çocukların bir kısmı okuma, yazmayı ve aritmetiği öğrenebilmektedir.