DİSLEKSİ NEDİR?

Amerikan Psikiyatri Birliğinin tanımına göre (DSM-IV);

Özel öğrenme güçlüğü zekası normal ya da normalin üstünde olan bireylerin, standart testlere göre yaş, zeka düzeyi ve aldığı eğitim göz önünde bulundurulduğunda okuma, matematik ve yazılı anlatım düzeyinin beklenenin önemli ölçüde altında olmasıyla tanısı konulan bir bozukluktur.

                Eğitsel tanıda ise;

                Çocuğun potansiyeli ile sergilediği performans arasındaki uyumsuzluk olarak açıklanmaktadır.

Normal ve yeterli bir eğitime, normal bir zeka düzeyine, uygun sosyokültürel çevreye rağmen ortaya çıkan okuma, heceleme ve yazmada yaşanan sorunlarla kendini gösteren bir çeşit bilgi işleme zorluğu olarak da tanımlanabilmektedir. Yapılan çalışmalar bu bireylerin bilişsel düzeylerinin düşünme, mantığa oturtma, anlama gibi soyut kısımlarının sağlam hatta ileri olmasına rağmen izole olarak fonolojik işleme süreçlerinde kelimeleri telaffuz etme ve deşifre etmede zorluklarının olduğunu göstermiştir. Disleksi bir hastalık değil bir öğrenme bozukluğudur. Nörolojik bir bozukluk olup nedenleri hala araştırılmaktadır.

DİSLEKSİNİN BELİRTİLERİ NELERDİR?

Okul öncesi dönemde belirtileri temel olarak; dil gelişiminde gecikme, isteklerini dile getirmede sınırlılık, zayıf hafıza, hikaye ve masallara karşı ilgisizlik, kavramları karıştırma, birbirine yakın kelimeleri ayırt edememe, dikkat dağınıklığı ve aşırı hareketlilik, zaman kavramında güçlük olarak sayılırken okul döneminde; okuma-yazmada güçlük, rakam ve sesleri birbirine karıştırma, akıcı okuyamama, ses, hece, kelime atlama veya ekleme gibi akademik alanda yetersizliklerle ortaya çıkar.

DİL ALANI

• Ses ile ses sembolleri arasındaki bağlantıyı öğrenmeleri zordur.
• Yaşıtlarına göre okumayı daha geç öğrenirler, daha fazla okuma hatası yapar, daha yavaş okurlar, yüksek sesle okuma konusunda isteksizlerdir.
• Bir metni okurken satır, sözcük, hece ,ses atlarlar, okuduğu yeri kaybeder veya tekrar okurlar.
• Cümleyi sözcüklere, sözcükleri hecelere,heceleri seslere ayırmakta zorlanırlar.
• Sözcüklerdeki benzeşen sesleri ( kız-kıs, şal-sal) ayırt etmekte zorlanırlar.
• Okurken yazarken bazı sesleri karıştırırlar.En sık b-d-p, m-n, f-v
• Gördüğü ses sembolü sayı yada sözcükleri ters okur yada kopyalarlar ( 23-32, 9-6, b-d, ve-ev, ne-en gibi)
• Yazarken sözcüklerdeki seslerin dizimini karıştırabilirler ‘saat kaç’ ‘kaat sat’ haline gelebilir.
• Aynı sözcüğü aynı metinde farklı şekilde okuyup yazabilir.
• Yeni sözcük öğrenmede zorluk çeker.
• Konuşma sırasında ne söylendiği ,ne istendiğini anlamada zorluk yaşar.
• Ders sırasında not tutmada, tahtadan deftere not geçirmekte zorluk yaşar.
• Okuduğunu, dinlediğini anlamada güçlük çekmesi ve düşüncelerini sıralı düzgün cümlelerle ifade etmede güçlük çekmesi nedeniyle kompozisyon ödevlerinde başarısızdır.

ALGISAL ALAN

• Görsel uyaranları işlemlemede sorun yaşadığından ses sembolü, renk, sayı, geometrik şekilleri öğrenmede güçlük yaşar.
• Zaman, mekan , yön kavramları ile ilgili becerileri yaşlarına uygun değildir.
• Yeni becerileri yavaş öğrenirler.
• Basit matematik sembollerini karıştırırlar (+ ile -) , basit hesaplarda parmaklarını kullanırlar.
• Çarpım tablosunu öğrenmede , basit matematik problerini anlamada ve çözmede güçlük çekerler.

MOTOR KOORDİNASYON ALANI

• Tekrarladıkça otomatikleşen motor becerilerde otomatikleşme gecikir, yada olmaz.
• El tercihleri gecikir, sağ-sol karışır.
• Ayakkabı yada kravat bağlamada zorlanırlar
• Ardışık hareketler gereken takım sporlarında zorlanır.
• Genelde sakar olarak adlandırılı, kazaya eğilim fazladır.

BELLEK ALANI

• Yeni öğrendiği bilgiyi hatırlamakta ve anlatmada, şarkı, şiir ezberlemekte, sürekli tekrarlanan işleri yapmayı hatırlamakta zorlanır.
• Okul eşyalarını sıkça kaybeder, evde-okulda unutur.

DİKKAT

• Dikkatini bir noktaya toplama süreleri yaşıtlarına göre daha kısadır.
• Bir konuda önemli noktayı keşfetmeyi getiren seçici dikkatleri oldukça azdır.

ORGANİZASYON

• Bir işe başlamada , bitirmede güçlük çeker.
• Düşüncelerini düzenleyip, sırayla ifade etmede başarısızdır.
• Ödevlerini planlamada,  yaptıklarını kontrol etmede güçlük yaşar.
• Verimli ders çalışma planı yapmada akranlarının gerisindedir.

DUYGUSAL-SOSYAL ALAN

• Duyduklarını, jest ve mimikleri anlamada yaşadıkları güçlükten dolayı iletişimde güçlük yaşarlar, arkadaş edinmeleri zordur.
• Olaylar esnasında uygunsuz ve orantısız tepki verebilirler.
• Değişikliklere uyumları yavaştır.
• Öğrenmeyle ilgili travmaları belirgindir.
• Kendilerine güvenleri ve özsaygıları azdır.

 

DİSLEKSİNİN NEDENLERİ NELERDİR?

                Genetik sebeplerden kaynaklanabilmektedir. Dizleksi görülen erkeklerin %35-40’ında, kızların ise %20’sinde pozitif aile öyküsü mevcuttur. Tek yumurta ikizlerinde birlikte görülme olasılığı çift yumurta ikizlerinden daha fazladır ve okuma bozukluğu ile ilişkilendirilen 4 farklı gen tanımlanmıştır.

Beyindeki yapısal ve işlevsel bozukluklardan kaynaklanabilmektedir. Sol temporal lob etkinliği ve görsel analiz alanındaki aktivite tüm disleksiklerde düşük bulunmuştur. Ayrıca disleksikler okumaya çalışırken sol alt frontal kortexte aktivite beklenenden çok daha fazla artar.

Fonolojik (ses bilimsel) sebeplerden ve/veya duyusal eksiklikten de kaynaklanabilmektedir. Bilgi işleme sürecinin basamakları şu şekildedir:

1. Girdi Aşaması: Bilginin duyu organları yolu ile beyinde algılanma sürecidir. Görsel, işitsel, dokunsal, kinestetik (hareket) ve vestibüler (denge)

2. İşlemleme Aşaması: Beyne giden bilginin işlenmesi sürecidir. (sıraya koyma, soyutlama ve organizasyon)

3. Bellek-Depolama Aşaması: Gelen bilgi beyinde işlendikten sonra kullanılmak üzere bellekte depolanır.( kısa süreli, uzun süreli ve işleyen bellek)

4. Çıktı Aşaması: Öğrenilen bilgiler konuşma, yazma, çizim, jest ve mimikler hareket yolu ile ifade edilirler.

Özel öğrenme güçlüğü olan bireyler bu basamakların birinde veya birkaçında sorun yaşamaktadır.

TANILAMA SÜRECİ

    Disleksiyi belirlemek için birden fazla test kullanılmaktadır ancak en yaygın olanları WISC-R VE WISC-IV’tür. Ancak bu testler özelde yaptırıldığı takdirde resmi kabul edilmez ve 6-8 geçmeden testi tekrar uygulamak yanıltıcı sonuçlar doğurur. Bu nedenle tanılama devlet veya üniversite hastanelerinin çocuk psikiyatri servisinde yapılmalıdır. Çocuğun hastaneden tanı almış olduğuna ilişkin raporla RAM’a (Rehberlik Araştırma Merkezi) başvurularak kaynaştırma eğitimi almaya başlanır.

    Disleksi zekası normal veya normal üstü bireylerde görülmesine rağmen raporda %20 engel yazmaktadır. Çünkü raporda en az %20 engel olmadığı takdirde destek eğitim hizmeti verilememektedir. Bu rapor yalnızca RAM ve özel eğitim kurumlarında kullanılmakta, ileriki dönemlerde çocuğun karşısına bir engel olarak çıkmamaktadır. Resmi tanı aldıktan sonra çocuk, okulunda haftada 12, özel eğitim merkezlerinde ise haftada 8 saat ücretsiz birebir ders alma hakkına sahip olacaktır.

DİSLEKSİYE EŞLİK EDEN BOZUKLUKLAR NELERDİR?

Özel öğrenme güçlüğü 3 alt başlığa ayrılmaktadır. Bunlar;

• Disleksi (Okuma bozukluğu): Okuma hızını ve akıcılığını, sözcüğü doğru okumayı, okuduğunu anlamayı kapsar.
• Disgrafi (Yazılı anlatım bozukluğu): Harf harf söyleme-yazma doğruluğunu, dilbilgisi ve noktalama doğruluğunu, yazılı anlatımın açıklığını ya da düzenini kapsar.
• Diskalkuli (Matematik bozukluğu): Sayı algısını, aritmetik gerçeklerin ezberlenmesini, doğru ve akıcı hesaplamayı kapsar.

   Disleksiyle birlikte bunların biri veya hepsi aynı anda görülebilmektedir. Ayrıca dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu da oldukça sık eşlik etmektedir.

   Bu çocuklarda ilerde sosyal fobi, anksiyete bozukluğu, depresyon , benlik saygısında azalma gibi problemler sıktır. Erkek çocuklar davranış problemleri, agresyon gösterirken , kız çocuklarında içe kapanma depresyon sıktır. Disleksik çocukta yukarıda anlatılan tüm klinik bulguların birlikte görülmesine gerek yoktur, her çocuğun kendi profili vardır.

 

DİSLEKSİ İLE KARIŞTIRILABİLECEK DİĞER BOZUKLUKLAR NELERDİR?

                İşitme ve görme engelinden kaynaklanmamaktadır. Uyaran disleksik kişi tarafından algılanır ancak bu uyarıyı işlemleme sürecinde bazı problemler olabilmektedir.

                Zihinsel engelden kaynaklanmamaktadır. Disleksik kişiler normal veya normal üstü bir zekaya sahiptir. Bununla birlikte disleksi olan bireylerin tamamı üstün zekalı değildir.

                Gelişim geriliğinden ve yaygın gelişimsel bozukluklardan (asperger sendromu, otizm spektrum bozukluğu) kaynaklanmamaktadır.

 kaynaklanmamaktadır.

                Travmatik bir sebebe bağlı değildir doğuştandır ve hayat boyu devam eder.

DİSLEKSİYİ YENMEK

     Beyin sürekli olarak değişen ve kendini yenileyen esnek bir organdır. Genler ve deneyimler (eğitim)  beynin değişiminde eşit öneme sahiptir. Her bir yeni öğrenme gen ifade şablonumuzda beyin hücre devrelerimizde değişiklikler yapmaktadır. Çocuğun zayıf ve güçlü yanları belirlenerek çocuğa yönelik bireyselleştirilmiş eğitim programı hazırlanır (BEP). Çocuğa uygun öğrenme stratejileri belirlenir. Pek çok duyuyu bir arada kullanarak öğrenme desteklenir. Çocuğun motivasyon, dikkat ve memnuniyet ağlarını teşvik etmek öğrenmede çok önemli. Benlik ve özsaygılarını destekleyici şekilde çabalarını överek hatalarını sabırla düzeltmek , çocuğa göre öğretme stratejisi belirlemek ilk hedef olmalıdır.

Özel öğrenme güçlüğü olan bireyler telafi mekanizmalarını kullanarak farklı alanlarda yaşıtlarına göre çok daha yetenekli olabilirler. Meraklı ve çevrelerine karşı ilgili olabilir, ilgi duydukları alanda kavramaları çok daha iyi olabilir, sözcükler yerine resimlerle düşünebilirler, sezgileri, hayalgüçleri gelişmiştir, yaratıcıdırlar, icat çıkarırlar, pratik çözüm yolları bulurlar ve kullanım klavuzunu okumadan makinayı söküp takabilirler.

               

ANNE VE BABA OLARAK NELER YAPMALIYIZ?

1- Unutulmamalıdır ki disleksi bir hastalık değil öğrenme güçlüğüdür ve doğru eğitimle disleksili çocuk yaşıtları gibi bir hayat sürebilmektedir. Çocuğun durumunu kabullenmek ve ona karşı sabırlı olmak çok önemlidir.

2- Başarıları konusunda onu yüreklendirirken başarısızlıkları konusunda kırıcı olmamak, aşağılamamak gerekir.

3- Başarı yalnız akademik başarı değildir, çocuğunuzun ilgi duyduğu alanları ve güçlü yönlerini fark edip bu konuda onu desteklemek özgüveni açısından oldukça faydalıdır.

4- Dil becerilerini geliştirmek ve hayal güçlerini kullanmalarını sağlamak adına kitap okuyup, radyo dinletilebilir.

5- Disleksili çocuklarda sosyalleşme ve iletişime geçip iletişimi sürdürme konusunda da eksikler görülebilir. Bu nedenle sosyalleşmesine katkıda bulunmak, faaliyetlere, kurslara gitmesini teşvik etmek hem başarılı olduğu alanları keşfetmesine hem de daha sosyal bir birey olmasına katkı sağlayacaktır.

6- Gündelik hayatta düzenli olarak yerine getirmesi gereken görevleri açıklayıp net talimatlar vermek bunları organize etmesini kolaylaştıracaktır.

7- Düzenli olarak yerine getirmesi gereken, yapabileceği sorumluluklar vermek de kendisine olan güvenini arttıracaktır.

OKUL YAŞAMINDA DESTEKLEMEK

1. Sınıf içinde başarısız olacağı görevler verilmemeli, özellikle önceden çalışmadığı bir metni yüksek sesle okuması istenmemelidir. Bu görevlerdeki başarısızlıklar özgüven problemlerine yol açmaktadır.
2. Eğik yazı kullanılmamalı, düz yazı teşvik edilmeli ve çizgisiz defter kullanılmalıdır.
3. Dikkat dağınıklığı sık gözlemlenmektedir. Bu nedenle öğretmene yakın, mümkünse başarılı ve konsantrasyonu yüksek bir arkadaşının yanına oturtulmalıdır.
4. BEP planı ihtiyaçları doğrultusunda 3 aylık olarak hazırlanmalıdır.
5. Başarılı olduğu noktalarda başarısı sık sık sözlü olarak ödüllendirilmeli, başarısız olduğu durumlarda rencide edilmemelidir.
6. BEP kurulunda karar alındığı takdirde değerlendirmesi yazılı değil sözlü olarak yapılmalıdır.
7. Tahtadan deftere yazı yazma konusunda zorlandıkları durumlarda ders içeriği fotokopi şeklinde yazılı olarak verilmelidir.
8. Sosyalleşmesini sağlamak amacıyla oyun gruplarına dahil olması sağlanmalıdır.
9. Satır takibini kolaylaştırmak adına parmak veya cetvel yardımıyla okuma yapması daha faydalı olacaktır.
10. Yazılı sınavlarda 10 soruyu ailesiyle paylaşıp 5 tanesini sorun, sınavları çoktan seçmeli yapın ve sınav sorularını ona sesli olarak okuyun. Bu durum sınav başarısını arttıracak ve onu motive edecektir.

 

DİSLEKSİK ÇOCUĞUN YASAL HAKLARI

1. Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın 42’nci maddesi: Kimse eğitim ve öğrenim hakkından yoksun bırakılamaz. Öğrenim hakkının kapsamı kanunla tespit edilir ve düzenlenir. Devlet, durumları sebebiyle özel eğitime ihtiyacı olanları topluma yararlı kılacak şekilde tedbirler alır.  Anayasa’nın 70’inci maddesi: Her Türk, kamu hizmetlerine girme hakkına sahiptir. Hizmete alınmada, görevin gerektirdiği niteliklerden başka hiçbir ayırım gözetilemez.
2. 1739 sayılı Millî Eğitim Temel Kanunu'nun 7'nci maddesinde; "İlköğretim görmek her Türk vatandaşının hakkıdır." hükmü, 8'nci maddesinde; "Özel eğitime ve korunmaya muhtaç çocukları yetiştirmek için özel tedbirler alınır." hükmü yer almaktadır.
3. 222 sayılı İlköğretim ve Eğitim Kanunu' nun 6'ncı maddesinde özel eğitim ihtiyacı olan bireyler için okul ve sınıfların açılmasının zorunlu olduğu belirtilmektedir.
4. 5378 sayılı Engelliler Hakkında Kanunun 15'nci maddesinde; Hiçbir gerekçeyle engellilerin eğitim alması engellenemez. Engelli çocuklara, gençlere ve yetişkinlere, özel durumları ve farklılıkları dikkate alınarak, bütünleştirilmiş ortamlarda ve engelli olmayanlarla eşit eğitim imkanı sağlanır.
5. Millî Eğitim Bakanlığı Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Genel Müdürlüğünün Kaynaştırma/Bütünleştirme Yoluyla Eğitim Uygulamaları Genelgesi (GENELGE:2017/28) ile çocuklarımızın hakları açıkça belirtilmiştir. Buna göre okul ve kurumlarda Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı (BEP) hazırlanacak ve değerlendirmeler sözlü veya yazılı olarak bu programa uygun yapılacaktır.
6. Yılda en az 2 kez, en fazla 3 ayda bir BEP toplantısı düzenlenebilir ve bu toplantıda sınıf öğretmeninin, branş öğretmenlerinin ve çocuğun velisinin bulunması zorunludur.
7. Yazmada güçlük olduğu takdirde değerlendirmenin sözlü olarak yapılması gerekmektedir.
8. BEP kurulunda çocuğun önde oturması, eğik yazıdan muaf olması, seviyesine uygun sınav hazırlanması, sınavlarda 15 dakikaya kadar ek süre tanınması, gerekli bulunduğunda bir okutman ve bir yazmanla sınav olması, ayrı bir sınıfta tek başına sınav olması yönünde karar alındıysa bunun aksi bir yol izlenemez. Üniversite sınavında ise tek kişilk sınav salonunda sınava girme, 30 dakika ek süre, bir okutman ve bir kodlayıcı, dilediği kadar lavaboya gitme, ortaöğretim başarı puanı oranında ek puan hakkı vardır.
9. Tahtadan bakarak yazmada zorluk yaşıyorsa dersin özeti olarak bir fotokopi talep edebilirsiniz.
10. Özgüven ve akademik motivasyon kazandırmak adına dersteki küçük başarılarının ödüllendirilmesi ve cesaretlendirilmesi yönünde BEP kurulunda karar alınmasını talep edebilirsiniz.
11. Çocuğun performansına göre tümden gelim veya tüme varım gibi farklı öğretim teknikleri kullanılabilir.
12. Okullarda destek odasının olması bir zorunluluktur. Olmadığı durumlarda yazılı başvuru ile açılmasını talep edebilirsiniz.